Lichaamstaal: een
hoofdzaak
Heb je ooit iemand ontmoet met een blessure aan zijn nekwervels, bij wie
zijn hoofd onbeweeglijk werd gefixeerd met een nekkraag? Misschien heb je
zelf wel eens ervaren hoe dit voelt. Mensen die dit wel eens hebben
meegemaakt weten ook hoe lastig het is om te spreken met anderen als je zelf
je hoofd niet kunt bewegen. Je mist dan een belangrijk
communicatie-instrument. Als alternatief bewegen deze mensen soms hun hele
bovenlijf om toch hun aandacht en betrokkenheid aan de ander te kunnen laten
merken.
Je knikt terwijl je luistert...
Als ik knik is dat vooral...
om mijn gesprekspartner te laten merken dat ik luister en hem aan te
moedigen om door te spreken.
om mijn gesprekspartner te laten zien dat ik het met hem eens ben.
Uitslag bekijken
Je gebruikt je hoofd voor veel meer dan alleen om je oren uit elkaar te
houden, schrijft communicatiespecialist Gordon W. Wainwright in zijn
Engelstalige cursus: Teach Yourself Body Language. Hier heeft hij zeker
gelijk in. De stand en bewegingen van het hoofd hebben een essentiële
functie in de communicatie bij onder meer het vaststellen van de onderlinge
verhoudingen, het tonen van aandacht en de regulatie van contacten met
anderen.
Televisie zonder geluid
Heb je wel eens gekeken naar een gesprek op televisie en daarbij speciaal
gelet op de houdingen en bewegingen van de hoofden van de mensen? Draai de
volgende keer eens het geluid weg en het zal je verbazen hoeveel je dan nog
van het gesprek kunt volgen. Natuurlijk weet je niet meer waarover de
aanwezigen spreken maar je kunt bijvoorbeeld wel bemerken of de sprekers het
met elkaar eens zijn. Je kunt zelfs vaststellen of er een mededeling wordt
gedaan of een vraag gesteld. Bij een stelling gaat gewoonlijk aan het einde
van de zin ons hoofd wat omlaag. Bij een vraag eindigen we met een
hoofdbeweging omhoog. Behalve dit zul je verschillende standen en bewegingen
van de hoofden van de gespreksdeelnemers bemerkt hebben. Laten we eens
kijken naar de betekenissen van de standen van het hoofd en ook de
bewegingen die we met ons hoofd maken.
De stand van je hoofd
De stand van je hoofd tijdens een gesprek kan al veel verduidelijken over je
gemoedstoestand, belangstelling en relatie met de ander. De normale positie
van het hoofd is rechtop. Als je je hoofd rechtop houdt, toon je een
eerlijke en zelfverzekerde houding naar de ander. Als je tijdens een
ontmoeting je hoofd naar achteren kantelt, waardoor je kin naar voren
priemt, komt dit hautain en minachtend over. Je kijkt vanuit deze positie
letterlijk op de ander neer. Voorover kantelen van het hoofd daarentegen kan
duiden op onderdanigheid of depressie, tenminste als je blik daarbij ook
omlaag gericht is. Dragers van een leesbril hebben soms de gewoonte om een
ander over hun bril aan te kijken. Ook zij kantelen hun hoofd naar voren
maar kijken hun gesprekspartner daarbij strak aan. Dit doet denken aan een
strenge schoolmeester en komt confronterender over dan vaak wordt bedoeld.
Als je een meningsverschil met iemand hebt, kan het zijn dat je je hoofd
vanuit je schouders naar voren drukt, terwijl je de ander daarbij strak
aankijkt. Deze stand van je hoofd is vergelijkbaar met de houding die je
aanneemt als je strak naar het beeldscherm van je computer staart. Als je op
dit moment spanning in je nek en schouders voelt, zit je waarschijnlijk nu
ook in deze houding. Je ziet ditzelfde ook wel eens bij voetballers, die het
niet erg met elkaar eens zijn over een vermeende overtreding. Zij strekken
hun nek naar voren en kijken de tegenstander strak aan. Daarbij staan ze
soms met hun armen in hun zij of houden hun vuisten gebald op heuphoogte.
Deze houding komt intimiderend en agressief over.
Het is maar net hoe scheef je het bekijkt !
Als je je hoofd schuin houdt, duidt dit in het algemeen op belangstelling.
Zijwaarts kantelen van het hoofd is iets dat we van nature doen wanneer we
door iets geboeid zijn. Een hond houdt zijn kop schuin als hij een hoog
geluid hoort of wanneer hij jou van je gebakje ziet genieten. Kinderen,
zelfs als ze nog niet kunnen spreken, kantelen ook hun hoofd als teken van
belangstelling. Een verliefd meisje kan haar hoofd schuin houden, glimlachen
en haar ogen een beetje samen knijpen om op een flirterige, uitdagende
manier de aandacht van een jongen te trekken. Als je tijdens een gesprek je
hoofd schuin houdt terwijl je luistert, is dat voor de spreker eveneens een
teken van belangstelling. Je laat zien dat je geïnteresseerd bent in wat hij
vertelt. Het is geen probleem als je daarbij je kin vasthoudt met duim en
wijsvinger, maar het is zeker niet de bedoeling dat je met je kin of je wang
steunt op de palm van je hand. Als je steun nodig hebt voor je schuine hoofd
wordt dit juist gezien als een uiting van vermoeidheid en verslappen van je
aandacht.
Wisselen van hoofdpositie
Misschien houd je je hoofd een beetje schuin terwijl je naar de ander
luistert. Je toont je zo een goede luisteraar, maar opeens zegt de ander
iets waar jij je vraagtekens bij hebt. Je kantelt je hoofd nu naar de andere
kant en kijkt daarbij met een lichte frons. Door de positie van je hoofd te
wijzigen verander je opeens van een luisterende naar een vragende houding.
Richting aanduiden
Een andere belangrijke aanwijzing voor je aandacht is de richting waarheen
je hoofd gedraaid is. Als je naar iemand luistert, keer je je hoofd
gewoonlijk geheel in diens richting (en kijk je hem dus niet alleen vanuit
je ooghoeken aan). Als iemand zegt dat hij naar je luistert, terwijl zijn
hoofd de andere kant op wijst, komt dat veelal niet als zodanig over. We
verwachten dat onze gesprekspartner ons recht aankijkt als hij aandacht
heeft voor wat we vertellen. Dat is niet geheel voor niets. Als je je
letterlijk naar iemand richt, kun je het gesprek beter volgen dan wanneer je
de andere kant op kijkt. Probeer in een restaurant maar eens goed te
luisteren naar een gesprek dat plaatsvindt aan de tafel direct naast je.
Zelfs als je je oor in de richting van de spreker keert is het moeilijker om
te volgen wat hij vertelt dan wanneer je hem zou aankijken. Voor een deel
heeft dit te maken met "liplezen". Je hoeft niet doof of slechthorend te
zijn om daarvan gebruik te maken. Ook mensen die goed kunnen horen, letten
onbewust op de lipbewegingen van hun gesprekspartner terwijl ze luisteren.
Daardoor kunnen zij de uitgesproken woorden makkelijker verstaan en zich ook
beter concentreren op wat wordt gezegd.
Laat zien dat je luistert !
De spreker wordt overigens ook beïnvloed door het aankijkgedrag en het zich
toekeren van de luisteraar. Als je tot iemand spreekt terwijl hij niet jouw
kant op kijkt of met zijn ogen dicht zit, ben je vermoedelijk snel
uitgepraat. Luisteren moet je niet alleen doen, maar ook laten zien. Veel
mensen vinden het om dezelfde reden lastig om te praten met een blinde die
zich niet naar hen toekeert maar recht vooruit blijft kijken. Een blinde
maakt vaak wel duidelijk dat hij luistert door middel van andere
lichaamstekens zoals knikken en hummen.
Als iemand wel wil meeluisteren, maar niet betrokken wenst te worden bij het
gesprek keert hij zich niet naar de ander en kijkt eventueel vanuit zijn
ooghoeken. Het is soms goed mogelijk om een ander te bespieden vanuit je
ooghoeken zonder dat hij het merkt. De reden daarvan is de veronderstelling
dat je aandacht vooral gericht is op hetgeen waarnaar je je hoofd hebt
gedraaid. Mensen bespreken soms de meest intieme dingen met elkaar in
aanwezigheid van een ander waarvan ze het idee hebben dat hij niet
meeluistert, slechts omdat hij de andere kant opkijkt. Als jouw zijwaartse
blikken te lang duren, kunnen ze echter wel worden bemerkt en dat is niet
goed. Meeluisteren met een gesprek waarin je niet bent betrokken, wordt
namelijk meestal als erg ongepast gezien.
Bewegen met het hoofd
Tot nu toe hebben we ons hoofd nog behoorlijk stil gehouden, laten we eens
kijken wat het betekent als we ons hoofd gaan bewegen! Hoofdbewegingen van
de spreker maar vooral van de persoon die luistert hebben een grote invloed
op de interacties binnen een gesprek. Als je gesprekspartner veel naar je
knikt terwijl je aan het woord bent, kun je er vanuit gaan dat hij het de
moeite waard vindt om naar je te luisteren. Als hij zijn ogen open heeft
tenminste. Heeft hij dat niet, dan duidt zijn knikken waarschijnlijk op een
gevecht tegen de intredende slaap.
Beweeglijkheid
We danken de beweeglijkheid van ons hoofd aan de Atlas en de gewrichten van
de nek. De Atlas is een benig knobbeltje aan het skelet, waarop het hoofd
heen en weer kan kantelen. In tegenstelling tot de meeste gewrichten, die
het slechts mogelijk maken om het verbonden lichaamsdeel in een enkele
richting te bewegen, geeft de Atlas de mogelijkheid om ons hoofd zowel van
links naar rechts als van achteren naar voren te kantelen. De flexibiliteit
van de nekwervels maakt het bovendien mogelijk om ons hoofd heen en weer te
draaien.
Bewegingen van het hoofd hebben een belangrijke functie bij het regelen van
een gesprek. De in onze cultuur meest bekende bewegingen zijn knikken (op en
neer kantelen van het hoofd) en schudden (heen en weer draaien van het
hoofd) in de betekenis van respectievelijk "ja" en "nee". Een beweging die
in onze cultuur minder duidelijke betekenis heeft is het heen en weer
kantelen van het hoofd. Hierbij beweeg je als het ware je oren beurtelings
richting naastliggende schouder. In India wordt dit zijwaarts heen en weer
kantelen van het hoofd gedaan met de betekenis van "ja". Dit is opmerkelijk
omdat dit gebaar nog het meest lijkt op ons "nee". Wij maken deze beweging
ook wel als we als het ware iets afwegen. We doen dit bijvoorbeeld als we in
twijfel trekken wat iemand zegt of om weerzin te tonen.
Knikken en schudden
Als je twee mensen met elkaar ziet spreken, kun je conclusies trekken over
de voortgang van het gesprek door te letten op de manier waarop ze knikken
en schudden met hun hoofd. Daarbij maakt het verschil wie van beiden knikt
of schudt met zijn hoofd, op welke manier en hoe snel dit wordt gedaan. We
zullen hier de volgende manieren van knikken en schudden met het hoofd
verder uitwerken:
Knikken met het hoofd
Langzaam knikken door de luisteraar
Zeer langzaam knikken door de luisteraar
Snel knikken door de luisteraar
Langzaam knikken door de spreker
Snel knikken door de spreker
Schudden met het hoofd
Langzaam schudden door de luisteraar
Snel schudden door de luisteraar
Langzaam schudden door de spreker
Snel schudden door de spreker
Behalve dit onderscheiden we nog:
Enkele knikken
De achterwaartse knik
Het zijwaartse knikje
Langzaam knikken door de luisteraar
Als de luisteraar langzaam knikt in de richting van de spreker, betekent dit
per definitie niet dat hij het ook met hem eens is. Langzaam knikken heeft
meer de betekenis van: spreek door, ik luister, ik kan je volgen. Tijdens
een telefoongesprek wordt deze manier van knikken vervangen door hummen: "hmm,
hmm, uh,uh, en "ja" zeggen met een lage toon.
Het langzame knikken en het hummen stimuleren de spreker om verder te
spreken. Een journalist zal op dezelfde manier knikken als een politicus
zijn controversiële ideeën uit de doeken doet. Je toont je vooral een goed
luisteraar als je je hoofd schuin houdt zoals eerder genoemd en daarbij
langzaam knikt. Als je veel op deze manier knikt naar de mensen die tot je
spreken zullen ze gemiddeld langer aan het woord zijn. Ze zullen jou zeker
waarderen als gesprekspartner want, zo zullen ze zeggen, jij toont je een
goed luisteraar!
Zéér langzaam knikken door de luisteraar
Door langzaam te knikken toon je in het algemeen belangstelling. Alleen als
de luisteraar zéér traag knikt en daarbij zijn lippen tuit en fronst, is het
waarschijnlijk dat hij hiermee juist aangeeft dat hij zijn twijfels heeft
bij de woorden die zijn uitgesproken.
Snel knikken door de luisteraar
Als de luisteraar snel knikt is hij het eens met de spreker. Door snel te
knikken geeft hij daarmee wel blijk van begrip en instemming met de woorden
van de spreker. Tijdens een telefoongesprek wordt deze manier van knikken
soms vervangen door regelmatig "ja" te zeggen. Het verschil met het "ja" in
de betekenis van "ik versta je" zit vooral in de hoogte van de stem. Het
"ja" wordt dan langgerekter en hoger uitgesproken.
Langzaam knikken door de spreker
Als de spreker langzaam knikt, benadrukt hij de woorden die hij uitspreekt
terwijl hij knikt. Door dit te doen lukt het de spreker beter om de aandacht
van de luisteraar vast te houden. Ook wordt hij beter door anderen verstaan.
Snel knikken door de spreker
Als de spreker snel knikt vertelt hij iets wat naar zijn mening écht waar
is. Door het knikken tracht hij de luisteraar te overtuigen van deze mening.
Enkele knikken
Bij de bovengenoemde manieren van knikken wordt het hoofd enkele malen
achter elkaar op en neer bewogen. Soms wordt echter maar een enkele keer
geknikt. Daarbij kun je drie manieren onderscheiden:
Het knikje naar voren, waarbij de kin naar de borst wordt gebracht
De achterwaartse knik waarbij de het hoofd in de nek wordt gegooid
Het zijwaartse knikje waarbij het hoofd een korte zijwaartse beweging maakt
Het enkele knikje naar voren
Het knikje naar voren wordt vaak gebruikt als beleefde groet. Je zou dit
kunnen zien als een ingeperkte vorm van buigen als respect voor de ander. In
onze cultuur worden weinig diepe buigingen gemaakt naar andere mensen,
tenzij men te maken heeft met een zeer hooggeplaatst persoon, zoals een lid
van het koninklijk huis zijn of een religieuze leider. In oosterse culturen
wordt veel meer gebruik gemaakt van de buiging als groet. Zoals gezegd is in
onze cultuur slechts een korte knik met het hoofd overgebleven. Het knikje
getuigt van respect voor de ander en wordt om deze reden het meest gebruikt
tijdens een ontmoeting van personen die elkaar niet zo goed kennen of een
verschillende gezagsverhouding hebben. Mannen geven vaker een voorwaarts
knikje dan vrouwen. Vrouwen maken eerder een zijwaartse beweging met hun
hoofd, gepaard gaand met het optrekken van de wenkbrauwen.
Het enkele knikje naar voren heeft ook een belangrijke functie in het sturen
van een groepsgesprek. De voorzitter van een vergadering bijvoorbeeld, kan
iemand door middel van een kort knikje de gelegenheid geven om te spreken.
Mensen die voor een grote groep spreken kunnen belangrijke woorden
benadrukken door deze vergezeld te laten gaan van een knikje. Tevens wordt
deze manier van knikken gebruikt als manier om iets aan te duiden. Er wordt
dan geknikt in de richting van een persoon of voorwerp waarop de aandacht
gevestigd moet worden. Dit is niet altijd gepast maar in ieder geval veel
acceptabeler dan wijzen met de vinger.
De achterwaartse knik
Hierbij wordt het hoofd in de nek gegooid en komt de kin omhoog. Deze manier
van knikken wordt onder andere in Griekenland gebruikt als ontkenning, in
plaats van het nee-schudden in onze cultuur. Bij ons heeft het, afhankelijk
van de situatie, andere betekenissen als iemand zijn hoofd in zijn nek
gooit.
Evenals het voorwaartse knikje kan de achterwaartse knik gebruikt worden als
groet. Daarbij worden vaak de wenkbrauwen opgetrokken als teken van
herkenning. Deze manier van groeten is vooral populair bij jongeren. De
groet toont veel meer nonchalance dan het voorwaartse knikje. Als je dit
doet zonder je wenkbrauwen op te trekken of te glimlachen, kan je hiermee
zelfs een onbeleefde onverschilligheid laten blijken.
Een andere toepassing van deze hoofdbeweging is het accentueren van een
vraag. Gewoonlijk gaat het hoofd al een beetje omhoog aan het einde van een
vraag. Als de vraagsteller zijn hoofd in zijn nek gooit kan dit een manier
zijn om aan te dringen op een antwoord. Het gebaar kan ook op zichzelf
staan: Als je te lang naar iemand staart gooit de ander zijn hoofd in zijn
nek met de bedoeling: "heb ik wat van je aan?" of "wat mot je?"
In een gesprek kan deze hoofdbeweging ook gemaakt worden bij een plotseling
besef. Het hoofd wordt dan een beetje schuin naar achteren gegooid. Hierbij
gaan ook de wenkbrauwen omhoog en valt de mond open: "Oh, zit dat zo!"
Je kunt je hoofd ook naar achteren bewegen met de bedoeling om te wenken in
situaties waar het onbehoorlijk is om te schreeuwen of zelfs bewegingen met
je arm te maken. Je beweegt hierbij je hoofd snel enigszins diagonaal
achterwaarts en afhankelijk van de haast die geboden is dat iemand komt, kun
je deze beweging herhalen.
Het zijwaartse knikje
Eerder noemden de schuine stand van het hoofd als een houding waarmee je
vooral belangstelling aangeeft. We houden ons hoofd echter niet altijd stil
en de zijwaartse bewegingen die we maken met ons hoofd kunnen verschillende
betekenissen hebben. Vaak maken we alleen een kort zijwaarts knikje met ons
hoofd. Je fronst en pruilt daarbij je lippen, waarmee je aangeeft dat je
weliswaar beaamt wat iemand zegt, maar dat je het er tóch niet geheel mee
eens bent. Doe je ditzelfde met een glimlach dan geef je te kennen dat je de
ander niet geheel serieus neemt. Het opzij bewegen van het hoofd, in
combinatie met het optrekken van de wenkbrauwen kan ook een manier van
groeten zijn die overigens meer door vrouwen dan door mannen wordt gebruikt.
Langzaam hoofdschudden door de luisteraar
Als de luisteraar langzaam zijn hoofd heen en weer beweegt, toont hij
waarschijnlijk zijn ongeloof voor hetgeen de spreker vertelt. Ook kan het
zijn dat de spreker zijn zorgen uitspreekt en dat de luisteraar op deze
wijze zijn begrip voor deze zorgen uit.
Snel hoofdschudden door de luisteraar
Als de luisteraar snel zijn hoofd heen en weer beweegt, laat hij blijken dat
hij het niet eens is met de spreker en er graag wat tegenin wil brengen. Als
je je hoofd naar voren kantelt en je hoofd schudt als een paard geef je aan
dat je geheel afkeurt wat de ander zegt.
Langzaam hoofdschudden door de spreker
De spreker vertelt iets moeilijks of zorgelijks en ondersteunt zijn emotie
op deze wijze. Het is belangrijk er op te letten dat je hoofdbewegingen
overeenstemmen met hetgeen je zegt. Er zijn mensen die niet zeker zijn van
zichzelf en nee-schudden als ze iets vertellen. Dit verkleint de
geloofwaardigheid aanzienlijk. Het komt vaak voor dat een spreker op deze
manier zijn eigen betoog tegenspreekt doordat hij met zijn nee-schudden te
kennen geeft dat hij eigenlijk zelf niet zo gelooft in wat hij zegt.
Snel hoofdschudden door de spreker
Als de spreker snel met zijn hoofd schudt, vertelt hij waarschijnlijk iets
wat naar zijn mening écht niet waar is en tracht zo de luisteraar te
overtuigen van deze mening.
Zoals je uit dit artikel kunt begrijpen is het aantal bewegingen dat je met
je hoofd kunt maken in verschillende situaties zeer divers en hebben
hoofdbewegingen een belangrijke functie in de communicatie. Het is goed als
het je lukt om verschillende houdingen en bewegingen van je hoofd af te
wisselen in een gesprek. Knikken stimuleert de gespreksvoering bijvoorbeeld,
maar te veel herhaling ervan vermindert enigszins de aandacht of nadruk die
je ermee wilt weergeven. Door je hoofd ook eens op een vragende manier
achterwaarts of zijwaarts te bewegen kun je de communicatieve waarde van je
gesprekken zeker vergroten. |
|
|
|
|
|
|
