De middeleeuwse universiteiten in Europa ontleenden hun aanzien in sterke mate aan de studierichting literae humaniores, ofwel de 'menselijke studies'. Daaronder vielen de hoekstenen van de westerse beschaving : Grieks, Latijn, filosofie en literatuur. De Industriële Revolutie en de Verlichting brachten sociale en culturele veranderingen met zich mee die nieuwe interesse opwekten voor het bestuderen van het menselijk gedrag. De nieuwe disciplines die zich ontwikkelden, waaronder economie, sociologie, antropologie en psychologie, vormen de kern van wat bekend is geworden als sociale of menswetenschappen.
Het gebruik van het woord 'wetenschap' is hier van groot belang. Alle menswetenschappen gaan uit van de aanname dat het mogelijk is menselijk gedrag te analyseren en te voorspellen, min of meer op dezelfde wijze als het gedrag van materie voorspeld kan worden door fysici en chemici. De uitdaging dat mensen - in tegenstelling tot chemische stoffen in een reageerbuisje - niet altijd eenvoudige gedragsregels volgen. De menselijke familie is veel te divers. Economen hebben mechanismen ontwikkeld waarmee de werking van prijs, waarde en handel kan worden vastgesteld, maar ze kunnen slechts gissen naar het effect van recessie, wisselkoersen of renteveranderingen op de individuele factoren die het economische gedrag van een land bepalen.
De ontwikkeling van de menswetenschappen staat gelijk met een toenemende toenadering tot het menselijke innerlijk. Economie, de eerste menswetenschap, houdt zich bezig met financiële transacties; antropologie poogt de verbazingwekkende diversiteit van culturen, talen sociale structuren te relateren aan individueel gedrag, terwijl psychologie, de nieuwste van de disciplines, de ambitieuze taak heeft opgevat om de menselijke geest zelf in kaart te brengen.
Menswetenschappers hebben met wisselend succes wetenschappelijke methoden op ons gedrag toegepast - zoals observatie en vergelijkende proeven. Hun ideeën zijn van grote invloed geweest. De moderne fascinatie voor zelfkennis en individualisme komen voort uit de psychologie van Jung (zie foto), terwijl marktonderzoek en marketing - beide essentiële onderdelen van de moderne zakenwereld - gebaseerd zijn op een mengeling van economie, sociologie en psychologie.
Het blijft echter onzeker of deze nieuwe disciplines ooit de status van een 'harde' wetenschap zullen bereiken, omdat de wetenschap zelf nog verre is van de verklaring hoe de menselijke geest nu werkelijk werkt. Ze hebben ons onszelf, desondanks, al wel aanzienlijk beter leren kennen.