|
1. Fysische geografie
 Het
uiterste westelijke deel van Oezbekistan ligt op het Oest-Joertplateau.
Het deltagebied van de Amoe Darja aan de zuidrand van het Aralmeer
scheidt dit deel van het droge woestijnachtige centrale deel van
Oezbekistan, de Kizil-Koem, in het zuiden begrensd door het
Amoe-Darjadal. De Kizil-Koem gaat langzaam over in een heuvelgebied aan
de voet van het Tiangebergte (Tian Shan). In dit heuvelgebied liggen de
geïrrigeerde oase van Tasjkent en de Kleine of Zuidelijke Hongersteppe.
Ook Fergana, het meest oostelijke deel van Oezbekistan, ligt te midden
van de hoge ketens van de Tian Shan en de Pamir. De meeste rivieren
ontspringen als smeltwaterrivieren in de Tian Shan en de Pamir; veel van
de kleinere rivieren echter verliezen na hun intrede in de woestijn
zoveel water dat zij ten slotte ophouden te bestaan. De belangrijkste
rivieren zijn de Amoe Darja met haar zijrivieren Soerchandarja en
Zeravsjan en de Syr Darja met haar zijrivier Tsjirtsjik, die beide
uitmonden in het Aralmeer. Het klimaat is streng continentaal en zeer
droog.
2. Bevolking
De bevolking bestaat uit een zeer groot aantal verschillende groepen,
waarvan de Oezbeken de grootste vormen (73, 7%); verder wonen er o.m.
Russen (5,5%), Tataren (2%), Kazachen (4,3%), Tadzjieken (5,1%) en
Karakalpaken (2%); 0,4% van de bevolking bestaat uit Mesjeten (sji'itische
islamieten), die ten tijde van het bewind van Stalin vanuit Georgië
hierheen werden gedeporteerd. Van de bevolking woont 41% in de steden,
die geconcentreerd liggen in de rijk bevloeide agrarische gebieden; de
grootste steden zijn Tasjkent, Samarkand, Andizjan, Namangan, Kokand,
Boechara en Fergana.
2.1 Religie
Het religieuze centrum van de republiek is Boechara. De meeste Oezbeken
zijn soennitische islamieten.
3. Bestuur en samenleving
 Oezbekistan
is onafhankelijk sinds 1992; de grondwet van dat jaar voorziet in een
presidentiële republiek en een parlement (Olij Madzlis) met 250 leden,
die elke vijf jaar worden verkozen. Het parlement kent eveneens
verkiezingen om de vijf jaar; het kiesrecht geldt vanaf 18 jaar.
Bij de verkiezingen van 25 december 1994 haalde de Volkseenheid 120 van
de 250 zetels, de Volksdemocratische Partij 69, de Partij voor
Gerechtigheid 47, de Partij voor de Vooruitgang van het Vaderland 14.
Inzake vakbonden zijn de uit de sovjettijd stammende structuren niet
noemenswaardig veranderd. Oezbekistan is ingedeeld in twaalf regio's en
de autonome republiek Karakalpakistan (hoofdstad Nukus, oppervlakte
16499 km2, 1,3 miljoen inw.).
Oezbekistan is lid van de Verenigde Naties, de Gemeenschap van
Onafhankelijke Staten, het IMF en de Wereldbank, de OVSE en is
aangesloten bij het NAVO Partnerschap voor de vrede.
4. Economie
Hoewel de industrie de belangrijkste bron van inkomsten is, werkt ruim
43% van de beroepsbevolking in de land- en bosbouw. Het totale
landbouwareaal bedraagt 33,1 miljoen ha, waarvan het grootste deel
extensieve weidegrond is en 3,7 miljoen ha in gebruik is voor de
irrigatielandbouw. De irrigatielandbouw is geconcentreerd in de
vruchtbare oasegebieden langs de bovenloop van de Syr Darja (Ferganabekken),
langs de Zeravsjan, in de omgeving van Samarkand en Boechara, in het dal
van de Tsjirtsjik bij Tasjkent en aan de benedenloop van de Amoe Darja
bij Noekoes, waar katoen, luzerne, fruit, zijde, rijst en wijn worden
geproduceerd. Oezbekistan levert jaarlijks 1,5 miljoen ton katoen, ca.
5% van de wereldproductie, overigens 50% minder dan in de zeventiger
jaren. De daling moet worden verklaard in de relatief lage kwaliteit van
de geproduceerde katoen. Op de koelere hoogvlaktes wordt vnl. graan
verbouwd. Natuurzijde wordt m.n. geproduceerd in de omgeving van
Tasjkent en Samarkand. Het uitgestrekte woestijn- en halfwoestijngebied
in het westen van Oezbekistan is m.n. in gebruik bij de veeteelt (karakoelschaap).
4.1 Mijnbouw
De bodem is rijk aan grondstoffen. Vooral het Ferganabekken is in dit
opzicht belangrijk (winning van koper, molybdeen, bismut, arseen,
ozokeriet, fluoriet, uraan, zwavel, steenkool en aardolie). Daarnaast
komt nog steenkool voor bij Angren, ten oosten van Tasjkent en bij
Bekabad aan de Syr Darja, voorts in de zeer rijke aardgasvelden van
Gazli, Dzjarkak en Moebarek bij Boechara (pijpleidingen naar de Oeral en
Tasjkent).
4.2 Industrie
Deze rijkdom aan delfstoffen heeft m.n. na de Tweede Wereldoorlog voor
een sterke expansie van de industriële sector gezorgd. Zware industrie
(ijzer en staal) komt in Bekabad voor (o.a. elektrostaal), naast
non-ferrometallurgie in Isfara, Almalyk en Tsjirtsjik. Chemische
industrie op basis van steenkool, aardgas en zwavel, enz. bestaat o.m.
in Tasjkent, Tsjirtsjik (elektrochemie), Andizjan, Navoj en Kokand
(superfosfaat). De machine-industrie is voor het merendeel in Tasjkent
gevestigd (o.a. landbouwmachines). Textielindustrie komt in vrijwel alle
steden voor.
4.3 Milieu
De snelle ontwikkeling van de industrie heeft ernstige gevolgen gehad
voor het milieu (vervuiling). Omdat ten behoeve van de irrigatielandbouw
op grote schaal water aan de rivieren die in het
 Aralmeer
uitmonden, is onttrokken, is dit meer sinds de jaren zestig aanzienlijk
in omvang afgenomen: de waterspiegel daalde met ruim 13 meter en het
zoutgehalte steeg sinds 1960 met 17 gram per liter (1990: 27 gram per
liter). De kustlijn is op sommige plaatsen tot 100 km teruggeweken. Het
oprukken van o.m. de Kizil-Koem-woestijn naar de oases van Bochara en
Karakoel heeft grote herbebossingsprojecten tot gevolg gehad
(herbeplanting van 50.000 ha land).
4.4 Verkeer
Scheepvaartverkeer is alleen mogelijk op het Aralmeer en een deel van de
Amoe Darja. De totale lengte van de bevaarbare binnenlandse waterwegen
bedraagt (1989) 1100 km. De lengte van het wegennet bedraagt 78!400 km,
waarvan 67!000 km verhard; het spoorwegennet heeft een totale lengte van
3500 km. Van groot belang zijn de grote spoorlijnen waardoor Tasjkent
met andere delen van de voormalige Sovjet-Unie verbonden is: de
Transkaspische lijn (via Asjchabad naar de Kaspische Zee), de
Transarallijn (via Aralsk en Aktjoebinsk naar Europees Rusland) en de
Toerksiberische spoorlijn (Toerksib; via Alma-Ata naar Novosibirsk, met
een aftakking via Karaganda naar de Maagdelijke Gebieden).
5. Geschiedenis
De val van het Mongoolse Rijk in Centraal-Azië bracht in de 15de eeuw
verschillende Oezbeekse dynastieën aan de macht, die er o.m. de
onafhankelijke rijken Chiva, Boechara (Bochara) en Kokand stichtten, die
in de tweede helft van de 19de eeuw door de Russen werden veroverd. Het
was echter pas na de Russische Revolutie dat de Oezbeken zich aan de
Russen gewonnen moesten geven. Chiva en Boechara werden in 1920
omgevormd tot Volksrepublieken (1920), waarvan delen op 27 okt. 1924
werden verenigd in de SSR Oezbekistan (Oezb.: Ozbekiston Sovjet
Sotsjalistik Respoeblikasi), die tot 1992 als Unierepubliek deel
uitmaakte van de Sovjet-Unie.
5.1 Naar een onafhankelijke republiek
De
ineenstorting van de Sovjet-Unie aan het eind van de jaren tachtig
leidde ook in Oezbekistan tot de opkomst van verschillende religieuze,
etnische en politieke stromingen. De traditionele verschillen tussen de
in de SSR verenigde bevolkingsgroepen leidden in de Oezbeekse steden en
in de Ferganavallei tot ernstige ongeregeldheden, die o.m. evacuatie van
de Mesjeten naar andere delen van de Sovjet-Unie tot gevolg hadden (juni
1989). De Oezbeekse Opperste Sovjet verklaarde de republiek op 20 juni
1990 soeverein en op 26 aug. 1991 onafhankelijk, maar bleef deelnemen
aan het door de centrale Sovjetregering gestarte overleg tot behoud van
de Sovjet-Unie. Toen het voortbestaan van de oude Unie echter door de
oprichting van het GOS (8 dec. 1991) door de drie belangrijkste
sovjetrepublieken (Russische
 Federatie,
Oekraïne, Wit-Rusland) in feite onmogelijk werd gemaakt, sloot ook
Oezbekistan zich op de conferentie van Alma Ata (21 dec. 1991) aan bij
de nieuwe unie. President Islam Karimov - zie foto, leider van de
voormalige communisten, bleef stevig in het zadel, ondanks de diepe
economische crisis. Uit vrees voor import van islamitisch
fundamentalisme uit Afghanistan en Iran verbood Karimov islamitische
partijen en bewegingen.
De enige toegestane politieke partijen zijn de regeringspartij en de
door de regering beheerste oppositiepartij. Het wekte dan ook geen
verwondering dat de in dec. 1994 gehouden parlementsverkiezingen een
overwinning opleverden voor de Democratische Volkspartij van Karimov en
dat in maart 1995 zijn ambstermijn als president bij referendum werd
verlengd tot het jaar 2000. In okt. 1994 ondertekende Karimov een
verdrag tot nauwere economische en militaire samenwerking tussen Turkije
en vijf Turkstalige, voormalige Sovjetrepublieken (het Oezbeeks maakt
deel uit van de Turkse taalfamilie). De verhouding met Toerkmenistan
verbeterde door twee overeenkomsten, waarin de verdeling van het water
van de grensrivier Amoe Darja en de exploratie van olie- en gasvoorraden
werden geregeld. In okt. 1996 bleek dat de graanoogst sterk zou
achterblijven bij de verwachtingen. Een andere tegenslag was de sterke
daling van de wereldkatoenprijs.
Telefoongids Oezbekistan
Postcodes
Oezbekistan
|
